زندیه

کریم خان

کریم خان از طایفه زند بود که یکی از شعبه های ایل لر است. این طایفه را نادرشاه از لرستان به خراسان کوچانده و در درگز مسکن داده بود. کریم خان با بردارش صادق خان در سپاه نادر به خدمت سربازی درآمد و چون زورمند و دلاور بود کم‌کم مقامی یافت.

چون نادرشاه کُشته شد کریم خان پیروان خود را برداشت و به ده پری نزدیک ملایر که جایگاه اصلی خاندان او بود برگشت. در این زمان سرداران نادرشاه هریک در قسمتی از ایران به خودسری و دعوی سلطنت برخاسته بودند. از آن میان یکی آزادخان افغان بود که در آذربایجان فرمانروایی می کرد و می خواست سراسر ایران را تسخیر کند. دیگر محمد حسن خان رئیس طایفه قاجار از طایفه های ترکمان که استرآباد و مازندران را داشت. دیگر علی مردان خان و ابوالفتح خان بختیاری که اصفهان را گرفته بودند.

میان کریم خان و این سرداران تا ده سال زد و خورد دوام داشت. سرانجام کریم خان برهمه ایشان پیروز شد و سراسر ایران جز خراسان که در دست بازماندگان نادرشاه بود زیر فرمان او درآمد.

وکیل الرعایا

با آنکه کریم خان پس از شکست مدعیان شاه حقیقی ایران بود هرگز عنوان "شاهی" برخود نگذاشت و تنها خود را "وکیل الرعایا" خواند.

پایتخت کریم خان شهر شیراز بود. دراین شهر بناهای خوب ساخت که هنوز برجاست. از آن جمله مسجد و بازار و حمام بزرگی است که به "مسجد وکیل" و "بازار وکیل" و "حمام وکیل" معروف است. دوران فرمانروایی کریم خان بیست و یک سال دوام یافت. دراین مدت مردم ایران که از ستمکاری های اواخر سلطنت نادرشاه و جنگ ها و خونریزی های سرداران پس از مرگ او بجان آمده بودند روی آسایش را دیدند. کریم خان به دادگری و آبادی کشور و بهبود حال مردم علاقه فراوان داشت و زمان سلطنت او دوره آرامش و امنیت بود.

فتح بصره

در اواخر این دوران چون مأموران دولت عثمانی به زوار ایرانی آزار می رسانیدند، کریم خان برادر خود صادق خان را به فتح بصره فرستاد. صادق خان آن شهر را تسخیر کرد و تا پایان زندگانی کریم خان این شهر در دست ایرانیان بود.

مرگ کریم خان

کریم خان که در آخر عمر به بیماری سل دچار شده بود سرانجام در سال 1193 در شیراز درگذشت. این پادشاه مهربان و دادگر هشتاد و یک سال زندگانی کرد و پس از مرگ، نام نیکی از خود در تاریخ ایران یاقی گذاشت.

جانشینان کریم خان

پس از مرگ کریم خان میان خویشان و فرزندانش بر سر جانشینی او زد و خورد درگرفت. هریک از ایشان چندی برتخت می نشست و به زودی به دست مدعیان دیگر کشته می شد و دیگری جای او را می گرفت و در این میان آقا محمد خان قاجار پسر محمدحسن خان در شمال ایران سپاه خود را آماده می کرد و بر شهرستان های ایران دست می یافت خاندان زند به جای اینکه با این دشمن نیرومند برابری کنند، سرگرم نزاع با هم و کشتار خویشان و کسان خود بودند.

آخرین مرد خاندان زند لطفعلی خان نواده برادر کریم خان بود. این جوان نیرومند و دلاور شش سال با حریف پرُ زور خود آقا محمدخان زد و خورد کرد و آخر گرفتار شد و خان قاجار که در سنگدلی و بی رحمی مانند نداشت او را به سخت ترین وضعی کشت و خاندان زند یکسره برافتاد.